Βρίσκεται μεταξύ Δολιανών και Κρανιάς στην καρδιά της Νότιας Πίνδου. Απέχει από την Καλαμπάκα 50 χιλιόμετρα και το συνδέει με τον κεντρικό δρόμο ένας χωματόδρομος 500 μέτρων. Είναι χτισμένο σε μια ράχη σε υψόμετρο 1.150 μέτρα. Δεν είναι όμως ορατό από τον κεντρικό δρόμο γιατί πραγματικά το κρύβει ένα δάσος από πανύψηλα έλατα.
Πρέπει να χτίστηκε τον 17ο αιώνα αλλά επειδή δεν υπάρχουν πηγές πληροφοριών είναι άγνωστη η ακριβής χρονολογία.
Κάηκε χωρίς να καταστραφεί εντελώς από τους “Χριστιανούς” Γερμανούς το φθινόπωρο του 1943 (ίσως για αντίποινα για την εκτέλεση εκεί 80 Γερμανών αιχμαλώτων). Το μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού πριν καεί είχε μοναχούς. Τώρα είναι έρημο.
Γιορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου και κάθε χρόνο παρευρίσκεται και χοροστατεί στη Θεία λειτουργία ο Μητροπολίτης μας. Γιορτάζει επίσης και στις 15 Αυγούστου.
Να αναφέρω εδώ ότι με εράνους και δωρεές των κατοίκων της Κρανιάς περισσότερο έγιναν κάποια έργα αναστηλώσεως και συντήρησης με την εποπτεία βέβαια του Υπουργείου Πολιτισμού. Μένουν όμως και άλλα να γίνουν. Βλέποντάς το απέξω πραγματικά σε εντυπωσιάζει.
Είναι κτισμένο με πέτρα και σκεπασμένο με πλάκες και είναι ρυθμού Βασιλικής μετά τρούλων. Εκείνο που το κάνει μοναδικό είναι οι πολλοί Τρούλοι.
Σίγουρα εδώ γίνεται ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΤΡΟΥΛΩΝ. Ο κεντρικός τρούλος μάλιστα (τελευταία έγινε η ανακαίνιση του) είναι διπλός (διώροφος) κάτι σπάνιο νομίζω, δεν θα αποκαλύψω πόσοι είναι για να έχει ενδιαφέρον το μέτρημα τους. Πάντως ο αριθμός είναι διψήφιος.
Κάποιο περιοδικό ανέφερε ότι έχει πέντε. Αυτός που το έγραψε δεν ήξερε φαίνεται πρόσθεση. Κάποια εφημερίδα των Αθηνών το τοποθετούσε μεταξύ Ηπείρου και Αλβανίας. Τι να πει κανείς !!!
Στην πλευρά της κυρίας εισόδου που είναι νότια υπάρχουν σκαλιστές – γλυπτές πέτρες με μορφές των: Αγίου Γεωργίου, Δημητρίου, Κωνσταντίνου – Ελένης, Αγγέλων κ.λ.π.
Εντυπωσιακή είναι και η δουλεμένη με μεράκι μονοκόμματη πέτρα που περιβάλλει την Βόρεια ξύλινη πόρτα με το μεγάλο κλειδί. Αντίθετα η δυτική καινούργια πόρτα περιβάλλεται από κομματιαστές πέτρες. Διαφορά τεχνιτών – μαστόρων; Ίσως. Και οι δύο είσοδοι είναι μικροί και πρέπει να σκύψει όποιος θέλει να εισέλθει. Ευλαβικό προσκύνημα; Μπορεί.
Το εσωτερικό είναι λίγο σκοτεινό και το λιγοστό φως μπαίνει από τα μικρά παραθυράκια των τρούλων. Ρεύμα δεν υπάρχει. Η στέγη στηρίζεται σε σειρές από κολώνες φτιαγμένες από πέτρες πελεκητές στρογγυλές τοποθετημένες η μία πάνω στην άλλη. Τα τόξα και οι αψίδες που σχηματίζονται στις ενώσεις των κολόνων στην κορυφή καθώς και οι θόλοι, το κάνουν εντυπωσιακό.
Έχει γίνει μεγάλη χρήση ελαφρόπετρας (πορόλιθου) για μείωση του βάρους. Μεταξύ οροφής και σκεπής υπάρχουν μεγάλα κενά κρύπτες. Εντύπωση προκαλούν επίσης και οι μικρές και μεγάλες κόγχες. Σε διάφορα σημεία στους τοίχους είναι κτισμένα πήλινα αγγεία με στόμια προς το εσωτερικό του ναού. Σκοπός τους; Η καλή ακουστική. Το εσωτερικό είναι ασοβάτιστο. Κάποτε άκουσα κάποιους ειδικούς που έλεγαν να γίνουν επιχρίσματα. Το μόνο εύκολο, όμως καλό ή κακό θα κάνουν;
Το τέμπλο σκαλιστό αλλά καινούργιο γιατί το παλαιό κάηκε, όπως και οι εικόνες. Πίσω από την Αγία Τράπεζα υπάρχουν πέτρινα καθίσματα (σύθρονο) όπως αυτά στην εκκλησία της Παναγίας στην Καλαμπάκα (λιγότερα όμως). Στην νότια πλευρά υπήρχε κρυφή σκάλα που οδηγούσε πάνω στις κρύπτες.
Πρόσφατα έγιναν η σκάλα και ο θόλος. Στους χρόνους της σκλαβιάς λειτουργούσε εκεί κρυφό σχολειό.
Δεν ξέρω αν μπόρεσα σωστά να σας ενημερώσω. Πάντως προσπάθησα χωρίς να είμαι ειδικός. Όσα ανάφερα είναι εμπειρίες και βιώματα δικά μου γιατί δυστυχώς βιβλιογραφία δεν υπάρχει. Ζητώ συγνώμη για τα όποια λάθη.
Τελειώνοντας θα ήθελα να κάνω μια ευχή. Αφού δεν μπορούμε να κάνουμε καινούργια αριστουργήματα ας συντηρήσουμε τουλάχιστον αυτά που κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας για να αφήσουμε και εμείς κάτι στα παιδιά μας.
Συνιστώ σε όλους να επισκεφθούν το μοναστήρι. Να ‘ναι σίγουροι ότι δεν θα χάσουν !!
Ιωάννης Ψαρρής
